Autor: Redakcja
serwisu pupileo.pl
Budowa stawu
biodrowego:
Staw biodrowy zbudowany jest z panewki, która obejmuje głowę kości udowej.
Dodatkową stabilizację zapewnia więzadło poprzeczne panewki, a głowa kości
udowej w centralnej części połączona jest więzadłem głowy z panewką. Głowa
kości udowej przypomina kulę i jest dokładnie dopasowana do panewki. Panewka i
głowa kości udowej pokryte są chrząstką stawową, całość otoczona jest torebka
stawową. Wszystkie struktury powleczone są mazią stawową tak by ruchy w stawie
przebiegały bez oporów. Otaczające staw mięśnie dodatkowo stabilizują.
Dysplazja stawów biodrowych to dziedziczne schorzenie występujące zazwyczaj u
psów szybkorosnących, dużych ras. Bezpośrednią przyczyną schorzenia jest
rozluźnienie struktur (więzadła, torebka) otaczających staw biodrowy. Prowadzi
to w efekcie do niedopasowania w stawie i do przemieszczenia głowy kości udowej
w stosunku do panewki miednicy. Mamy wtedy do czynienia z nadwichnięciem lub
zwichnięciem. Schorzenie dotyka zazwyczaj obydwu stawów (80% przypadków).
Przyczyny
Dokładny mechanizm powstawania nie został w pełni poznany, ale przyjmuje się,
że w 70% decydują geny, a w 30% środowisko.
Dziedziczne uwarunkowania to pierwotne rozluźnienie tkanki łącznej i mięśniowej
okolicy stawów biodrowych, nieprawidłowe ukątowanie szyjki kości udowej.
Czynniki środowiskowe (zewnętrzne) potęgują predyspozycje genetyczne. Zaliczamy
do nich:
nieprawidłowe żywienie i za szybki wzrost - karma zbyt bogata w
energię i zbyt dużo wapnia doprowadza do opóźnienia rozwoju więzadeł, torebek
stawowych i muskulatury w stosunku do szkieletu. U młodych zwierząt więzadła i
torebki stawowe są bardzo podatne na rozciąganie. Brak dostatecznego wsparcia
ze strony mięśni pogłębia rozluźnienie stawu.
Psy z silnie rozwiniętą muskulaturą zadu są mniej podatne na dysplazję. Psy, u
których udział tkanki tłuszczowej wynosi 5-10% m.c. (psy krępe, limfatyczne, o
słabo wyodrębnionych mięśniach i luźnej skórze) chorują częściej niż psy, u
których udział tkanki tłuszczowej wynosi 1-2% m.c. (psy o wyraźnie zarysowanych
mięśniach i przylegającej skórze)
przetrenowanie psa - intensywne biegi, skoki, a zwłaszcza
gwałtowne ruchy przy aportowaniu doprowadzają do znacznych przeciążeń w obrębie
stawów
urazy biodra
Szczenięta rodzą się z prawidłowymi stawami biodrowymi. Zmiany w obrębie stawów
- postępująca niestabilność rozwijają się do ok. 24 mies. W efekcie dochodzi do
uszkodzenia chrząstki i więzadeł. Pojawiający się stan zapalny i ból doprowadza
do ograniczenia ruchu i likwidacji mechanizmu podciśnieniowego. Czynniki te
pociągają za sobą zaniki mięśniowe, brak prawidłowego odżywiania struktur
chrzęstnych stawu - w takich warunkach destrukcja stawu postępuje szybciej -
pojawia się błędne koło. Zmianom zapalnym i zwyrodnieniowym towarzyszą
zaburzenia ruchu, a brak ruchu wyklucza możliwość powrotu do zdrowia.
Największa podatność na rozwój zmian występuje w wieku do 6 mies. - w tym
okresie w wyniku gwałtownego wzrostu wielkość psa zmienia się szybciej niż siła
mięśni i więzadeł utrzymujących stawy.
Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj w 5 – 8 mies. życia: kulawizna,
chwiejny chód, trudności przy wstawaniu, ograniczone odwodzenie, zmiana w
sposobie biegania (galop lub „kicanie królika”). U zwierząt młodych objawy mają
często charakter ostry. Przyczyną jest ograniczony kontakt głowy kości udowej z
panewką i wynikające z tego miejscowe przeciążenia - doprowadza to do
mikrozłamań i rozrywania włókien nerwowych w okostnej.
U psów starszych objawy mają charakter przewlekły i wynikają z rozwoju wtórnych
zmian zwyrodnieniowych.
Rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu, badania klinicznego i
radiograficznego. Badaniem klinicznym (próby Ortolaniego, Barlowa, Bardensa)
nieprawidłowości w obrębie stawów biodrowych można stwierdzić już w wieku 6-8
tyg. O rozpoznaniu rozstrzyga badanie radiograficzne. Ostateczne badanie rtg,
które pozwoli w 100% wykluczyć dysplazję powinno się przeprowadzić w wieku
24mies. (do takiego wieku choroba może się rozwijać). Prawidłowe ułożenie psa
do badania wymaga silnej premedykacji lub znieczulenia ogólnego. Podobnie
badanie kliniczne należ przeprowadzić w znieczuleniu.
Do określenia stopnia dysplazji stosuje się następującą skalę ocen:
A1 - stawy biodrowe normalne
A2 - Stawy biodrowe prawie normalne
B - stawy biodrowe podejrzane o dysplazję
C1 - dysplazja nieznaczna
C2 - dysplazja umiarkowana
C3 - dysplazja ciężka
U psów należących do ras zagrożonych dysplazją zaleca się:
dużą ilość niezbyt obciążających ćwiczeń (pływanie, spacer na smyczy)
dietę ubogą w kalorie i wapń, bogata w chondroprotetyki - najistotniejsze jest
właściwe żywienie w pierwszych tyg. życia. Prawidłową dietę najłatwiej jest
wdrożyć podając psu wyłącznie gotową, zbilansowaną karmę dla psów dużych ras.
Leczenie: Zachowawcze bądź operacyjne
Leczenie zachowawcze nadaje się dla psów, które nie wykazują zaawansowanych
zmian radiologicznych, nie mają objawów klinicznych bądź objawy są słabo
nasilone i pojawiają się jedynie okresowo. Psy z ewidentnymi objawami klinicznym
bądź zaawansowanymi zmianami radiologicznymi należy zakwalifikować do leczenia
chirurgicznego.
Leczenie zachowawcze to:
racjonalny ruch (spacery, pływanie), okresy przeznaczone na
odpoczynek w ograniczonej przestrzeni, eliminacja biegów, skoków, aportowania
utrzymanie prawidłowej wagi ciała - prawidłowe żywienie - gotowa
przemysłowa karma dla psów dużych ras ma odpowiednią zawartość kalorii, mikro i
makroelementów oraz witamin
dodatki żywieniowe - chondroprotetyki - związki mające na celu
poprawienie stanu chrząstki stawowej
leki przeciwbólowe i przeciwzapalne - zwierzę racjonalnie używa
chorej kończyny i wolniej postępują zmiany zwyrodnieniowe.
O wyborze metody leczenia chirurgicznego decyduje lekarz biorąc pod uwagę
stopień zaawansowania choroby, wiek zwierzęcia oraz nastawienie i przygotowanie
właściciela.
Zespolenie spojenia łonowego. Operacje wykonuje się u kilkunastotygodniowych
szczeniąt. Polega na zniszczeniu chrzęstnego zespolenia spojenia łonowego. W
wyniku tego dalszy rozwój miednicy przebiega w taki sposób, że panewki
nakrywają głowy kości udowych. Zabieg niezbyt traumatyczny, rekonwalescencja
przebiega kilka dni.
Operacje na mięśniu grzebieniowym i jego ścięgnie (tenotomia, tenektomia,
pektinotomia, pektinektomia). Operacje wykonuje się u młodych 6-15 mies. psów.
Zabiegi mają na celu ograniczenie przywodzenia kończyny. W wyniku tego głowa
kości udowej w mniejszym stopniu odchylna jest na zewnątrz. Operacja mało
traumatyzująca. Powrót do zdrowia trwa kilka dni.
Potrójna osteotomia miednicy. Do operacji kwalifikowane są psy 5-12 mies. bez
rozwiniętych zmian zwyrodnieniowych.Zabieg polega na przecięciu miednicy w
trzech różnych miejscach. Zespolenie jej przy użyciu specjalnie profilowanej
płytki daje efekt nachylenia panewki. Panewka po zabiegu nakrywa głowę kości
udowej. Zabieg mocno traumatyczny. rekonwalescencja trwa ok. 3 mies.
Odnerwienie torebki stawu biodrowego. Kwalifikują się psy w każdym wieku z
objawami bólowymi Istotą operacji jest zniszczenie unerwienia zaopatrującego
rąbek panewki i torebkę stawu biodrowego. Po operacji zwierzę w ograniczonym
stopniu odbiera bodźce bólowe z chorego regionu.
Resekcja głowy kości udowej. Kwalifikowane są psy z zaawansowanymi zmianami
zwyrodnieniowymi o masie ciała poniżej 25kg. Psy cięższe jeśli mają dobrze
rozwiniętą muskulaturę obręczy miednicznej również dobrze reagują na ten
zabieg. Zabieg polega na usunięciu głowy i szyjki kości udowej. Ich miejsce
wypełni tkanka łączna, która przejmuje funkcję stawu. Po zabiegu nie ma
kontaktu zwyrodniałych kości i likwidacji ulega ból z tym związany.
Endoproteza stawu biodrowego. Kwalifikowane są ciężkie psy, u których występuje
zaawansowana dysplazja ze znaczną bolesnością. Tej metody nie stosuje się u
młodych zwierząt z nierozwiniętym w pełni układem kostnym. Nie nadaje się też
dla psów, u których współistnieją inne schorzenia narządu ruchu (np. problemy
natury neurologicznej czy kłopoty z innymi stawami).
Obniżenie krętarza większego kości udowej. Efektem zabiegu jest ściślejsze
dopasowanie głowy kości udowej do panewki.
Bardzo istotna jest wczesna diagnostyka - już u kilkutygodniowych szczeniąt.
Wtedy możliwości pomocy zachowawczej i chirurgicznej są nieporównywalnie
większe niż u zwierząt kilku, kilkunastomiesięcznych bądź dorosłych z już
rozwiniętymi zmianami w obrębie bioder.
Żródło: Opracowanie dla molosy.pl obecnie pupileo.pl: Lecznica
"Lancet" lek. wet. Paweł Kołodziejczak
Autor: Redakcja
serwisu pupileo.pl
Zważywszy na
powiększającą się ilość przypadków dysplazji wśród właścicieli psów,
postanowiłam przedstawić różne opinie i metody leczenia pojawiające się wraz z
szerokim opisem w prasie fachowej.
Dysplazja stawów biodrowych to nieprawidłowy rozwój charakteryzowany przez
różnego rodzaju wielkość (luźność) stawów, która poprzez powiększającą się
deformacje kości panewki miednicy (dysplazja panewkowa) i (lub) głowy oraz
szyjki kości udowej (dysplazja kości udowej) prowadzi do niedopasowania
(inkongruencji) stawów w następstwie którego może pojawić się ich podwichnięcie
lub zwichnięcie. Dysplazja stawów biodrowych jest problemem znanym od wielu
lat. Jednak dopiero postępy w medycynie weterynaryjnej ostatnich lat sprawiły,
że lekarze mają do dyspozycji coraz więcej metod diagnozowania jak również
możliwości terapeutycznych. Warto zauważyć, że
diagnostykę dysplazji stawów biodrowych można rozpocząć już w
wieku szczenięcym a nie w wielu dorosłym gdy szkielet psa jest już w pełni
uformowany.
Dysplazja stawów biodrowych (CHD) jest najczęściej występującą chorobą
ortopedyczną o podłożu genetycznym, z którą spotykają się lekarze weterynarii
zajmujący się chorobami małych zwierząt.
Złożoność etiologii CHD (obok przyczyn dziedzicznych mamy jeszcze do czynienia
z czynnikami zewnętrznymi - zbyt szybki wzrost szczenięcia, niewłaściwe
żywienie, zbyt wczesne i zbyt męczące treningi psa, urazy) nie pozwoliła jak do
tej pory na wyeliminowanie tej choroby. Dysplazja dotyczy głównie psów raz
dużych i jest procesem dynamicznym, rozwijającym się do 18-24 miesiąca życia,
jednak sześć pierwszych miesięcy ma największe znaczenie dla sprawności i
zdrowia zwierzęcia. Ukształtowanie stawów biodrowych psów i ich mechanika
powodują, że staw (a choroba dotyczy całego stawu - kości, chrząstek stawowych,
aparatu więzadłowego i mazi stawowej), początkowo tylko zbyt luźny, z czasem
zostaje objęty procesem zwyrodnieniowym i zapalnym, utrudniającym lub
uniemożliwiającym zwierzęciu ruch. Może dochodzić też do jego zwichnięcia.
Obserwując rozwój metod leczenia CHD w ostatnich czasach odnosi się wrażenie,
że rysują się dwie drogi postępowania, uzależnione od stopnia rozwoju choroby.
Pierwsza, wykorzystując możliwości wczesnej diagnostyki, stara się
interweniować na tyle wcześnie, aby nie dopuścić do rozwoju stanów zapalnych w
zbyt wiotkich stawach i co za tym idzie - zmian zwyrodnieniowych. Można
próbować osiągnąć to metodami zachowawczymi (np. odpowiednie ćwiczenia, dieta
niskokaloryczna o zmniejszonej ilości wapnia, ale bogata w chondroprotektory,
utrzymywanie długich okresów wypoczynku w klatkach) lub chirurgicznymi (np.
przecięcie mięśnia grzebieniowego - pectinectomia, repozycja krętarza większego,
osteotomia podkrętarzowa lub międzykrętarzowa, potrójna osteotomia miednicy,
zespolenie spojenia tonowego).
Według Olmsteda (1), istnieje powszechna zgoda co do tego, że dysplazja jest
powodowana czynnikami genetycznymi, jednak dokładny mechanizm ich ekspresji nie
został poznany i jest dyskusyjny. Przyjmuje się, że o rozwoju zmian w 70%
decyduje zapis genetyczny, a w 30% warunki środowiskowe.(2)
Jako bezpośrednią przyczynę CHD podejrzewa się zmiany w tkance łącznej
otaczającej staw biodrowy, polegające na osłabieniu funkcji podtrzymującej
kości we właściwym położeniu dynamicznym i statycznym, co ma mieć wpływ na
zmiany w architekturze kości. W ostatnich latach badania nad metabolizmem u
szczeniąt ras dużych i wielkich oraz wpływem sposobu żywienia na tempo
przyrostu masy ciała i jakość kośćca (3) ujawniły rolę czynników środowiskowych
w rozwoju zmian szkieletu o charakterze osteochondrosis i zaburzeń kostnienia
śródchrzęstnego. Wzrost mięśni, więzadeł i torebek stawowych nie nadąża za
gwałtownym wzrostem kości, co powoduje utratę równowagi w zakresie
wytrzymałości statycznej i dynamicznej na skutek nadmiernej masy tkanki
kostnej, przejawiając się zaburzeniami formowania stawów. Wiele obserwacji
zebranych w drugiej połowie XX wieku wskazuje, że w Europie po spadku w latach
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych liczby hodowli dotkniętych dysplazja
stawów biodrowych w rezultacie wzmożonej kontroli hodowlanej, w latach
dziewięćdziesiątych i obecnie notuje się jej ponowny wzrost, winą obarczając
zwiększoną swobodę w przekraczaniu granic i pewnego uspokojenia wywołanego
ograniczaniem się dysplazji. Wiele zespołów podjęło wysiłek oceny wpływu
żywienia ad Ubitum i suplementacji preparatami zawierającymi wapń na formowanie
się kośćca i stawów w szczególności. Wyniki tych badań są zbieżne i nie
pozostawiają wątpliwości co do dodatniej korelacji takiego żywienia na
powstawanie różnego rodzaju zmian mogących w efekcie końcowym prowadzić do
zniekształceń stawów. Druga droga postępowania jest niezbędna, gdy do lekarza
trafia pacjent z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi, powodującymi ból i
kłopoty z poruszaniem się. Można wtedy zastosować np. odnerwienie torebki
stawowej, resekcję głowy i szyjki kości udowej lub całkowitą protezę stawu
biodrowego. (4)
Zakończenie formowania się stawów biodrowych u szczeniąt ras dużych i wielkich
ma miejsce w 6 miesiącu życia. Pomimo widocznych jeszcze na rentgenogramach
chrząstek wzrostowych powstałe do tego czasu deformacje nie mogą być już
korygowane. Najbardziej intensywna faza rozwoju kości to pierwsze dwa miesiące
po urodzeniu.(5)
Obserwacje zebrane na przestrzeni ostatniego dwudziestolecia poszerzają tę
opinię o tezę, że wpływy środowiskowe (warunki hodowli i sposób żywienia)
najpewniej przekraczają 30-procentowy udział w odpowiedzialności za rozwój
stawów biodrowych obarczonych dysplazją. Powyższe akapity zostały zamieszczone
dla wykazania roli sposobu żywienia w pierwszych tygodniach życia, które
rzutują w sposób decydujący na dalszy rozwój. Jeśli nie zwraca się na ten okres
należytej uwagi, 5-6-cio miesięczne szczenięta wchodzą chwiejnym krokiem do
gabinetów lekarskich. Celem niniejszego tekstu jest uczynienie choćby małego
wyłomu w ugruntowanej -żeby nie powiedzieć skostniałej - praktyce, powodującej
trwanie od dziesiątków lat w schemacie diagnozowania dysplazji stawów
biodrowych ex postna drodze rentgenodiagnostyki uformowanego już szkieletu,
bądź tylko nieco wcześniej. Obecne wczesne badania diagnostyczne dotyczą
szczeniąt kilkumiesięcznych z wyraźnymi zaburzeniami postawy i ruchu, z
bolesnością i zahamowaniami dynamicznymi oraz początkami zmian zwyrodnieniowych
w stawach biodrowych. Prawie cała literatura dotycząca omawianej sprawy
(pomijam prasę hodowlaną) koncentruje uwagę na prezentowaniu coraz to nowych
instrumentów służących precyzyjnej diagnostyce procesów poważnie zaawansowanych
(psy kilkumiesięczne) lub zakończonych (psy dorosłe). Po podaniu nowinek
diagnostycznych autorzy wpadają w koleiny napraw operacyjnych od pectinectomii,
przez wydłużanie szyjki kości udowej, przezkrętarzową osteotomię, osteotomie
miednicy, do potrójnej włącznie. Wielu wymuszonych chorobą procedur
chirurgicznych dałoby się uniknąć, jeśli naprawdę wczesna diagnostyka dysplazji
stawów biodrowych sięgnęłaby do okresu odsądzenia lub krótko po nim. Medycyna
nie powinna zapominać, że kluczem do zdrowia psa jest prawidłowy rozwój w ciągu
kilku pierwszych tygodni życia. Zaryzykuję tezę, że równie ważny jest rozwój
płodowy w drugiej połowie ciąży, kiedy formowanie szkieletu jest szczególnie
intensywne. Należy z większą dbałością przyjrzeć się sposobom i jakości
żywienia matek. Niekorzystne może być przekarmianie (aż do otyłości) ciężarnych
suk i forsowne dokarmianie osesków. Szybki wzrost płodu i szczenięcia sprzyja
ujawnieniu się skłonności genetycznej Szybko rosnące, obdarzone dobrym
apetytem, krągłe szczenięta wyglądają miło i są chętnie wybierane z miotów
przez kupujących dyletantów jako kandydaci na psy towarzyszące. Niewielka
jeszcze masa ciała i sposób poruszania się szczeniąt ukrywają łatwe do
stwierdzenia w czasie badania niedokładności budowy stawów biodrowych, z
których pierwszą jest zwiększona swoboda głowy kości udowej w panewce miednicy.
Odosobnione opinie poddające w wątpliwość ten objaw nie przeszkadzają na
szczęście we wczesnym badaniu szczeniąt. Stwierdzona u kilkutygodniowego
szczenięcia zwiększona luźność torebki stawu biodrowego stwarza dużą szansę na
radykalne ograniczenie rozwoju zmian przez właściwy tryb życia i żywienia.(6)
Obok znanych powszechnie systemów oceny stawów biodrowych, takich jak na
przykład system Norberga, powstało kilka nowych, coraz powszechniej stosowanych
w codziennej praktyce. Ten rozwój możliwości diagnostycznych odbywa się
równolegle z rozwojem technik operacyjnego postępowania z dysplazją lub
zapobiegania rozwojowi objawów klinicznych. Sprawia to, że przed lekarzami
weterynarii otwierają się zupełnie nowe możliwości postępowania ze starym i
frustrującym problemem.
Diagnostyka
Badania kliniczne (fizykalne) szczeniąt w wieku odsądzania (6-8 tygodni):
1. ocena postawy stojącej ze zwróceniem uwagi czy kończyny miedniczne nie są
ustawione wąsko, koślawo w stawach kolanowych lub skokowych, bądź
nad-wyprostnie z odwiedzeniem i odwróceniem;
2. ocena kształtu miednicy ze spłaszczeniem i poszerzeniem grzbietu na
wysokości stawów biodrowych;
3. ocena chodu szczenięcia dla wychwycenia zawadzania o podłoże (pociągania),
chodu drobiącego, prowadzenia kończyn w wykroku w odwiedzeniu, chodu skaczącego
(kicającego);
4. ocena reakcji na obustronny ucisk wywarty przez otwarte dłonie dociśnięte
jednocześnie z obu stron do ud na wysokości krętarzy z wyczuleniem na odczucie
miękkiego przeskoczenia (badający stoi za pacjentem postawionym na stole);
5. badanie swobody ruchu prostowania i zginania, odwodzenia i przywodzenia oraz
odwracania i nawracania w stawach biodrowych przez uchwycenie (stojąc za
pacjentem) prawego uda prawą dłonią a lewego lewą w taki sposób, że opuszki
kciuków oparte są na krętarzach większych a pozostałe palce obejmują przednie
powierzchnie ud, ze zwróceniem uwagi na obronę mięśniową, krepitacje,
ograniczenie ruchomości i wokalizację.(7)
Badania ortopedyczne
Jest nieodzowną częścią diagnostyki dysplazji stawów biodrowych.
Najistotniejszą częścią tego badania jest przeprowadzenie testu Ortolaniego.
Jest on chyba najwartościowszym i najbardziej przydatnym ze wszystkich badań w
kierunku dysplazji. Istotne w tym badaniu jest określenie kąta wywichnięcia i
następnie redukcji przy przywodzeniu i odwodzeniu kończyny. Warto tutaj
nadmienić, że prawidłowe przeprowadzenie testu Ortolaniego nie jest trudne, ale
wymaga pewnego doświadczenia klinicznego. Szczególnie ważne jest to u pacjentów
młodych, u których charakterystyczne drgnięcie powodowane wywichnięciem, a
później redukcją, jest bardzo słabo zaznaczone.(
Próba Ortolaniego: szczenię ułożone na grzbiecie miednicą w kierunku
badającego, którego prawa dłoń lekko chwyta za zgięte lewe kolano a lewa za
prawe, kości udowe są prostopadłe do powierzchni stołu, kończyny przywiedzione;
jednocześnie z wywarciem stałego nacisku na kolana w osi kości udowych odwodzi
się wolno kończyny w stawach biodrowych; wyczucie uślizgu, przeskoku czy też
kliknięcia oznacza powrót podwichniętej głowy kości udowej do panewki miednicy
i pozytywny wynik próby; kąt odwiedzenia uda, przy którym następuje
odprowadzenie podwichnięcia nazywany jest kątem repozycji, jest on tym większy
im bardziej rozciągnięta jest torebka stawu.(9)
Próba Barlowa: podobnie jak w próbie Ortolaniego szczenię leży na stole ułożone
na grzbiecie miednicą w kierunku badającego; ułożenie dłoni badającego takie,
jak w próbie Ortolaniego, uda odwiedzione; wywierając lekki ucisk na kolana w
osi kości udowych przywodzi się uda oczekując na ślizg, przeskok lub
kliknięcie, który pojawiając się oznacza podwichnięcie głowy kości udowej;
negatywny wynik próby Barlowa oznacza albo brak podwichnięcia albo niemożność
repozycji podwichniętej głowy na skutek zmian zwłókniających torebki stawu.(10)
Próba Bardensa: do badania lewego stawu biodrowego szczenię jest ułożone na
prawym boku miednicą w kierunku badającego; kciuk prawej ręki oparty jest na
guzie kulszowym większym, palec środkowy na guzie biodrowym a wskazujący na
krętarzu większym; lewą ręką chwyta się udo podchwytem tak, żeby palce
znajdowały się na przyśrodkowej powierzchni uda jak najbliżej stawu biodrowego;
lewa ręką wypycha się udo, starając się wypchnąć głowę kości udowej z panewki w
kierunku bocznym; jakikolwiek ruch krętarza większego ku górze jest wyczuwany
przez palec wskazujący prawej ręki, oceniany i notowany; do badania prawego
stawu udowego układa się pacjenta na lewym boku, prawą ręką wypychając udo i
głowę kości udowej a oceniając lewą. Ocena ruchu krętarza większego szacowana
jest w milimetrach przez palec wskazujący spoczywający na krętarzu; wartości
przemieszczenia krętarza (a więc i głowy) są następujące: l do 2 mm - staw
normalny, 3 do 4 mm - wartość graniczna (wątpliwa w sensie negatywnym), 5 do 6
mm - staw dysplastyczny, powyżej 6 mm - ciężkie niedokształcenie stawu.(11)
Badanie rentgenowskie po wątpliwych wynikach prób klinicznych (fizykalnych),
wykonywane jest także na życzenie właściciela pacjenta przy każdym rezultacie
próby. Pacjent układany jest na grzbiecie z wyprostowanymi kończynami ułożonymi
równolegle do kasety z dbałością o równoległe położenie kości udowych względem
siebie, bez odwrócenia kolan. Zdjęcie wykonywane jest w projekcji
brzuszno-grzbietowej, a na kliszy powinna być widoczna cała miednica i kończyny
ze stawami kolanowymi włącznie. Wynik zdjęcia wskazuje na możliwość oceny
kształtu kości, ostrości konturów końców panewkowych kości kulszowych i
biodrowych, regularności rozdzielającego je pasa chrząstki, kształtu i
wielkości panewek z dobrą widocznością przedniego i dolnego rąbka panewek.
Niestety rąbek grzbietowy panewek widoczny jest słabo, a wyraźnie tylko w
części przedniej i tylnej. Rzetelnej ocenie podlegać mogą także kości udowe na
całej długości oraz nasady i przynasady kości piszczelowych, co nierzadko jest
pomocne w ustalaniu charakteru widocznych osteopatii. Propozycja wczesnej
diagnostyki dysplazji stawów biodrowych u szczeniąt w okresie odsądzania według
przedstawionej metodyki może uchronić wiele psów przed coraz cięższym
zaburzeniem rozwoju szkieletu szczególnie w tych wypadkach, w których wywiad
sugeruje niewłaściwe, forsowne żywienie. Wczesna ocena zagrożenia dysplazją
stawów biodrowych może uchronić wielu nabywców szczeniąt przed zakupem
zwierzęcia, które stanie się przyczyną wielu trosk i wydatków zamiast
dostarczycielem radości wypływającej z pełnego zdrowia rozwoju.(12)
Standardowa ocena bioder w pozycji brzuszno-grzbietowej z wyciągniętymi
kończynami miednicznymi jest nadal powszechnie stosowana na całym świecie. Jej
subiektywność powoduje jednak, że coraz częściej pojawiają się doniesienia o
większej użyteczności dwóch nowszych metod.
PennHIP
Metoda PennHIP (z ang. University of Pennsylvania Hip Improvement Program)
została opracowana w 1993 roku. Jest to obiektywna metoda oceny stawów biodrowych,
stworzona przez dr. Smithsa. Polega ona na wykonaniu 3 zdjęć rtg w ułożeniu
brzuszno-grzbietowym. Pierwsze „klasyczne", z wyciągniętymi kończynami.
Drugie w ułożeniu kompresyjnym (maksymalnie wsunięta głowa kości udowej do
panewki stawu biodrowego). Wreszcie trzecie w ułożeniu rozsuniętym (maksymalnie
wysunięta głowa kości udowej z panewki stawu biodrowego). Dwa pierwsze zdjęcia
służą głównie ocenie zmian zwyrodnieniowych stawu. Na podstawie trzeciego
wykonuje się pomiary służące później do oceny tzw. indeksu dystrakcyjnego (DI,
z ang. Distraction Index). DI określa luźność stawu (torebki i więzadła obłego)
i oznacza, ile procent głowy kości udowej znajduje się poza panewką stawową.
Np. DI = 0,8 oznacza, że 80% głowy leży poza panewką. Im większa jest wartość
tego indeksu, tym bardziej rozluźniona jest torebka stawowa oraz więzadło obłe
i tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawu
(DJD, z ang. Degenerative Joint Disease). Przyjmuje się, że
indeks o wartości 0,3 i poniżej oznacza bardzo małe prawdopodobieństwo rozwoju
choroby zwyrodnieniowej tego stawu, podczas gdy indeks o wartości 0,7 i powyżej
to bardzo duże prawdopodobieństwo rozwoju zwyrodnienia stawów biodrowych.
Metodę tę zazwyczaj stosuje się od 4 miesiąca życia, ostatnio jednak pojawiają
się doniesienia o stosowaniu jej nawet u szczeniąt jeszcze młodszych.(13)
DAR
Jest to metoda obrazująca dogrzbietowy brzeg panewkowy i „powierzchnię
nośną" wnętrza panewki stawu biodrowego. Jej nazwa jest skrótem od Dorsal Acetabular
Rim - angielskiego określenia dogrzbietowego obrąbka panewkowego. Dotychczas
tylko tomografia komputerowa umożliwiała jego zobrazowanie. Meto da ta powstała
mniej więcej w tym samym czasie co PennHIP i jest techniką dopracowaną w
szczegółach przez dr Berkley Slocum. Polega ona na wykonaniu przednio- tylnego
zdjęcia rtg miednicy, czyli w położeniu pionowym do płaszczyzny obrazowania.
Taki rentgenogram pozwala na zmierzenia kąta nachylenia panewki, tzw. AS (z
ang. Acetabular Slope). W odróżnieniu od klasycznej metody wykonywania zdjęć
miednicy, rentgenogram typu DAR pozwala na bardzo dokładne obejrzenie i ocenę
obrąbka panewkowego, który na klasycznych zdjęciach miednicy jest zasłonięty
przez głowę kości udowej. Pomiaru AS dokonuje się poprzez przeprowadzenie linii
stycznej do pierwszego miejsca kontaktu głowy kości udowej z panewką w kierunku
osi długiej miednicy. Przyjmuje się, że kąt nachylenia poniżej 12 stopni jest
normalny, podczas gdy wartość powyżej 15 wskazuje na duże prawdopodobieństwo rozwoju
w przyszłości zwyrodnieniowej choroby stawów.(14)
Postępowanie zachowawcze
Stosujemy je głównie wtedy, gdy właściciel nie zgadza się na postępowanie
operacyjne. Najczęściej stosowana jest przez nas akupunktura, która doskonale
sprawdza się w leczeniu problemów mięśniowo-stawowych. Dodatkowo zalecamy
fizykoterapię i dietę mającą na celu utrzymanie niskiej masy ciała przez całe
życie pacjenta. Z dodatków żywieniowych i leków najczęściej stosujemy: siarczan
chondroityny (np. Caniviton) i hialuronian sodu
(Hyonate). Sporadycznie
stosujemy kw. acetylosalicylowy (np. Acard) i niesteroidowe leki
przeciwzapalne, ale tylko te zatwierdzone do stosowania u psów.(15)
Akupunktura jest metodą leczniczą wywodzącą się z Chin, polegającą na
nakłuwaniu tzw. aktywnych punktów ciała za pomocą specjalnych igieł. Nazwa jej
pochodzi od łacińskich słów: „acus" - igła, oraz „punctum" - punkt,
ukłucie. Tradycyjna nauka o akupunkturze opiera się na teorii kanałów
energetycznych zwanych meridianami, którymi krąży energia życiowa chi,
docierając do wszystkich tkanek i narządów i regulując czynności życiowe
ustroju. W przebiegu meridianów znajdują się miejsca biologicznie aktywne,
zwane punktami akupunkturowymi (PA). Zadaniem zabiegu akupunktury jest
utrzymanie optymalnego przebiegu energii życiowej, a w przypadku choroby -
przywrócenie jej właściwego krążenia. W praktyce można jednak stosować
akupunkturę w oparciu o neuroanatomię i neurofizjologię, czyli tak, jak pojmuje
to medycyna akademicka. Na PA możemy oddziaływać nie tylko za pomocą igieł, ale
również przez stymulację wiązką promieni laserowych (lasero-punktura), prądem
(elektropunktura i elektroakupunktura), masaż (akupresura) i stymulację
ogrzewaniem (termopunktura). Akupunktura, jak również wywodzące się z niej inne
metody refleksoterapii, znalazła także zastosowanie w lecznictwie zwierząt.
Jest szczególnie przydatna w zwalczaniu chorób neurologicznych i
ortopedycznych. Należy tu wymienić między innymi dysplazję stawów biodrowych,
zapalenie kości i stawów oraz przewlekle choroby kręgosłupa. Ze względu na
działanie spazmoli-tyczne wykorzystuje się ją w leczeniu stanów spastycznych
dotyczących zarówno mięśni szkieletowych (szczęko-ścisk u psów), jak i gładkich
(kolka jelitowa koni). Akupunktura działa stymulujące na układ odpornościowy,
dlatego może być stosowana w przypadkach chorób zakaźnych. W praktyce w
większości chorób najlepsze rezultaty uzyskuje się kojarząc akupunkturę z
leczeniem farmakologicznym i fizjoterapeutycznym.(16)
Postępowanie operacyjne
W chwili obecnej do leczenia lub zapobiegania dysplazji stosuje się wiele
zabiegów operacyjnych.
Pectinectomia przecięcie mięśnia grzebieniowego.
Stosowany kiedyś zabieg podcięcia lub przecięcia mięśnia grzebieniowego (m.
pectineus) nie jest już obecnie zbyt często stosowany. Zabieg ten powoduje
bowiem tylko zniesienie objawów bólowych i to z reguły zaledwie na kilka
miesięcy. Właśnie to niezadowalająco krótkie działanie zabiegu oraz opracowanie
nowych metod postępowania spowodowało, że ortopedzi weterynaryjni praktycznie zaprzestali
jej wykonywania.(17)
Odnerwienie panewki stawu biodrowego
Jest stosunkowo niedawno opracowaną metodą usuwania unerwienia czuciowego z
doczaszkowo-dogrzbietowej części brzegu panewkowego. Praktycznie jest
niezastąpioną metodą postępowania u pacjentów, u których nie zdecydowano się na
wykonanie innych, kosztowniejszych operacji. Odnerwienie nie przeszkadza
wykonywaniu innych zabiegów operacyjnych w przyszłości. Może ponadto być
stosowane u pacjentów w każdym wieku.(1
Zespolenie spojenia łonowego (ang. Pubie Symphysiodesis)
Najnowszy z zabiegów ma na celu dokonanie zmiany w budowie anatomicznej
miednicy. Wykonuje sieją poprzez częściowe zniszczenie chrzestnego wiązania
spojenia łonowego w wieku od 8 do 20 tygodni. Zatrzymanie wzrostu tej części
miednicy powoduje nasunięcie się panewki stawu biodrowego na głowę kości
udowej, pogłębiając w ten sposób krzywiznę podparcia miednicy. Zabieg ten
powoduje około 18-20-procentowe zwężenie światła miednicy, co może powodować
komplikacje porodowe u suk. Ponadto zmniejsza jedynie objawy dysplazji, ale nie
usuwa dziedzicznej do niej skłonności, dlatego taki pacjent nie powinien być
używany do rozrodu. Najlepiej więc przed wykonaniem zespolenia poprosić
właściciela o zgodę na wykonanie równocześnie kastracji.(19) Metoda zespolenie
spojenia łonowego (ang. juvenile pubie symphysiodesis -JPS), jest stosunkowo
nową (pierwszy raz opisano ją w 1996 roku jako doświadczenia na świnkach
morskich, a doniesienia o jej stosowaniu u psów pojawiły się w roku 2000).
Zabieg JPS wykonywany jest w bardzo młodym wieku (inne źródła: 12-24 tydzień
życia), dlatego bardzo ważne jest wczesne diagnozowanie nieprawidłowości w
obrębie stawów. W tym okresie szczenięta mogą nie wykazywać jeszcze objawów
klinicznych, a sam staw jest tylko zbyt luźny, bez zmian zwyrodnieniowych.
Diagnostyka powinna opierać się zarówno na badaniu klinicznym, jak i
radiologicznym. Idea metody JPS polega na zniszczeniu (za pomocą koagulacji)
chrzestnego wiązania spojenia łonowego u psów, u których miednica jeszcze
rośnie. Dalszy wzrost miednicy po zabiegu powoduje jej częściową deformację,
pożądaną przez lekarza. Polega ona na częściowym spoziomowaniu ułożenia panewek
stawów biodrowych, a co za tym idzie, zwiększeniu pokrycia główki kości udowej
przez panewkę. Rezultat takiego działania bardzo przypomina skutki potrójnej
osteotomii miednicy, zabieg jest jednak znacznie mniej traumatyczny i
rekonwalescencja trwa tylko kilka dni. Zabieg wykonuje się u psa leżącego na
grzbiecie, w znieczuleniu ogólnym lub po premedykacji i znieczuleniu
miejscowym. Zabieg nie jest trudny ani długi (około 30 minut), a zwierzę może
być oddane do domu tego samego dnia. Rana pooperacyjna goi się w ciągu tygodnia,
a pełną sprawność szczenię uzyskuje po kilku dniach. Wskazane jest jednak
racjonalne dozowanie ruchu przez kilka tygodni.(20)
DARtroplastyka
Ta technika operacyjna polega na wydłużeniu w kierunku bocznym dogrzbietowego
brzegu panewkowego poprzez zastosowanie przeszczepu kostnego. Nie jest to
zabieg rzeczywistej artroplastyki stawu, bo w czasie jego trwania nie dokonuje
się żadnych modyfikacji wewnątrzstawowych. Powoduje to poszerzenie punktu
podparcia głowy kości udowej. Skutki tej operacji są bardzo obiecujące, gdyż
zmniejsza ona bolesność i częściowo może ograniczyć podwichnięcie głowy kości
udowej. Zabieg ten, podobnie jak inne operacje ortopedyczne, wymaga
perfekcyjnych technik i absolutnej aseptyki. Niedotrzymanie tych zasad jest
najczęstszą przyczyną komplikacji i nieskuteczności zabiegu.(21)
Potrójna osteotomia miednicy (TPO)
Potrójna osteotomia miednicy (TPO-triple pelvic osteotomy) jest technika
operacyjnego leczenia dysplazji stawów biodrowych. Metoda ta pierwotnie
stosowana była w medycynie człowieka w leczeniu dysplazji bioder u dzieci. W
1969 technika TPO została wykorzystana po raz pierwszy w leczeniu dysplazji
stawów biodrowych u psów. TPO jest techniką profilaktyczną, której celem jest
poprawienie biomechaniki dysplastycznego stawu biodrowego i zatrzymanie lub
spowolnienie w nim rozwoju zmian zwyrodnieniowych. Dobór psów do potrójnej
osteotomii miednicy poddany jest pewnym rygorom. Oznacza to, że nie każde
zwierzę z dysplazją może być zakwalifikowane do zabiegu TPO. Spełnienie wymogów
selekcyjnych przyczynia się do powodzenia operacji. Podczas weryfikacji
pacjentów chirurg ortopeda powinien kierować się zasadą, że im wcześniej
wykonuje się operację, tym lepsze jest rokowanie. Operacja TPO wykonywana jest
u psów w wieku od 4 do 16 miesięcy (najlepiej między 5 a 9 miesiącem życia), u
których w badaniu klinicznym stwierdzono objaw Ortolaniego w stopniu +/- lub +.
W badaniu rentgenologicznym na terenie dysplastycznego stawu biodrowego nie
powinny być obecne zmiany zwyrodnieniowe lub zaznaczone w minimalnym stopniu.
Ponadto ocenia się grzbietowy brzeg panewki oraz jej głębokość. U zwierząt z
dysplastycznym zwichnięciem głowy kości udowej lub jej nadwichnięciem w stopniu
średnim lub dużym nie powinno wykonywać się operacji potrójnej osteotomii miednicy.(22)
TPO (z ang. Tripple Pelvic Osteotomy) jest zabiegiem polegającym na zmianie
ułożenia panewki stawu biodrowego poprzez nałożenie jej na głowę kości udowej.
Panewka jest przekręcana o 15-30 stopni bocznie od swojego anatomicznego
ułożenia. Kąt ten należy przed zabiegiem dokładnie ustalić na podstawie wyników
badania Ortolaniego i rentgenogramu typu DAR. Panewka w nowym położeniu
ustalana jest za pomocą specjalnych płytek o różnej wielkości i stopniu
skręcenia. Za bieg ten przynosi najlepsze efekty terapeutyczne jeżeli jest
wykonany przed 10 miesiącem życia pacjenta.(23)
Przemieszczenie krętarza większego
Najczęściej zabieg ten wykonuje się razem z osteotomią miednicy. Zdarza się
bowiem, że sama osteotomią miednicy nie zmniejsza dostatecznie „luźności"
stawu biodrowego i nie powoduje ścisłego dopasowania głowy do panewki. W takich
przypadkach odcina się krętarz większy, który następnie przemieszcza się i
przymocowuje w kierunku dalszym na trzonie kości udowej. W ten sposób kość
udowa jest dociągana w kierunku stawu biodrowego, a głowa ściślej przylega do
panewki. Zabieg ten jest niezbędny przy każdej osteotomii miednicy, gdy kąt jej
nachylenia jest równy lub większy niż 30 stopni. Duża grupa ortopedów
weterynaryjnych wykonuje ten zabieg przy każdej osteotomii miednicy, gdyż
poprawia to mechanikę stawu biodrowego(24)
Wydłużanie szyjki kości udowej
Ten zabieg też jest najczęściej wykonywany u pacjentów, u których sama
osteotomią miednicy nie przynosi w pełni zadowalających rezultatów. Wydłużanie
szyjki jest właściwie kilkucentymetrowym nacięciem kości udowej wzdłuż osi
długiej pomiędzy krętarzem i szyjką. Następnie tak naciętą kość rozszczepia się
za pomocą specjalnych klinowatych implantów, które mocowane są na stale w
kości. W rezultacie takie rozsunięcie i poszerzenie kości udowej powoduje
zbliżenie głowy do panewki oraz zmniejszenie kąta nachylenia szyjki w stosunku
do trzonu. Połączenie przemieszczania krętarza i (lub) wydłużania szyjki kości
udowej z potrójną osteotomią miednicy doskonale przywraca prawidłową mechanikę
stawu.(25)
Osteotomią głowy kości udowej
Usunięcie głowy kości udowej jest metodą z wyboru przy braku możliwości
wykonania innych zabiegów. Postępowanie takie według większości autorów
zarezerwowane jest dla psów o masie mniejszej niż 25 kilogramów. Jednak
doświadczenie kliniczne wskazuje, że zabieg ten we wczesnym stadium choroby
(tj. przed znacznymi zanikami mięśni kończyn miednicznych) może być też
stosowany u psów nieco cięższych. W naszej praktyce zastosowaliśmy go z
powodzeniem u psa o masie ciała 33 kilogramy. Usunięcie głowy kości udowej
wymaga precyzyjnego, czystego cięcia osteotomem lub piłą oscylacyjną. W
przypadku usuwania kawałków kości za pomocą kleszczy lub pozostawienia
„ostrogi" kostnej w okolicy krętarza mniejszego, czas od wykonania zabiegu
do chwili rozpoczęcia obarczania operowanej kończyny może wydłużyć się z 1-2
tygodni do nawet kilku miesięcy.(26)
Całkowita proteza stawu biodrowego
Jest ostatecznym i najtrudniejszym z wielu względów zabiegiem operacyjnym. Pierwszym
czynnikiem ograniczającym jego popularność jest koszt protezy stawu biodrowego.
Ceny endoprotez na rynku europejskim w chwili są bardzo wysokie, inne koszty
związane z wyposażeniem i materiałami niezbędnymi do wykonania tego zabiegu
czynią go dla klientów mato atrakcyjną opcją terapeutyczną. Dodatkowym
utrudnieniem jest to, że operacja ta wymaga szczególnych technik aseptyki i
manualnych. Czas wykonania całego zabiegu (od pierwszego cięcia do zamknięcia
skóry) powinien być krótszy niż 90 minut. Przekroczenie tego czasu powoduje
bowiem tak dramatyczny wzrost zakażeń pooperacyjnych, że z klinicznego punktu
widzenia jest on nie do zaakceptowania. Dlatego do czasu opracowania
ekonomicznej (najlepiej polskiej) protezy stawu biodrowego i odpowiedniego systemu
szkolenia lekarzy, zabieg ten nie będzie powszechnie dostępny w naszym
kraju.(27)
Praktyczne zastosowanie
W naszym Szpitalu (Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk) przyjęliśmy
algorytm, który ułatwia postępowanie z pacjentami podejrzanymi o dysplazję, w
tym ze szczeniętami z grupy wysokiego ryzyka. Na pierwszym miejscu jego części
diagnostycznej znajduje się wywiad, który przy odpowiednich pytaniach jest
nieodzownym źródłem informacji o stanie narządu ruchu pacjenta w długim czasie
Na kolejnym miejscu jest badanie ortopedyczne bez znieczulenia, a następnie w
pełnym znieczuleniu. Na końcu wykonujemy badanie rtg w trzech pozycjach:
klasycznej, bocznej i DAR. Tę pierwszą część wykonujemy praktycznie u
wszystkich szczeniąt ras średnich i dużych w trakcie pierwszych kilku wizyt w
naszym Szpitalu. Większość właścicieli kilkutygodniowych szczeniąt bardzo
chętnie decyduje się na wykonanie rutynowych badań w kierunku dysplazji w
pełnym znieczuleniu. Jest to w naszej opinii jednoznaczny dowód wzrostu świadomości
właścicieli naszych pacjentów i ich potrzeb, którym każdy klinicysta powinien
starać się sprostać. Na podstawie zebranych w ten sposób informacji wraz z
właścicielem psa z dysplazją podejmujemy decyzję o sposobie dalszego
postępowania: zachowawczym lub operacyjnym. U szczeniąt w wieku do 20 tygodni
podstawowym zabiegiem operacyjnym jest zespolenie spojenia tonowego - zabieg
stosunkowo krótki, niewymagający rozległych cięć skórnych i jak dotychczas w
naszej praktyce nieobarczony żadnym ryzykiem komplikacji. Jest on chętnie
akceptowany przez wszystkich właścicieli. Nasze doświadczenia z
kilkudziesięcioma takimi zabiegami wskazują, że im młodsze szczenię, tym
krótszy okres rekonwalescencji po operacji. Podobnie wygląda sprawa
rekonwalescencji po potrójnej osteotomii miednicy, wykonanej pomiędzy 5. i 10.
miesiącem życia. Tutaj jednak wraz z wiekiem i rosnącą masą ciała wzrasta też
liczba komplikacji pooperacyjnych. U psów starszych niż 10 miesięcy zabiegiem z
wyboru jest u nas odnerwienie stawu biodrowego. Z kilkudziesięciu operacji
wynika, że jest to wręcz rewelacyjny zabieg o działaniu przeciwbólowym.
Dramatycznie ilustrować to może przykład kilku pacjentów ras olbrzymich
(rottweilery, bernardyny, mastiff, doberman), mieszkających na wyższych
piętrach. Zabieg ten uratował im życie, gdyż właściciele nie byli w stanie
nosić ich po schodach. W chwili obecnej psy te z pewną sztywnością, ale
samodzielnie wychodzą na spacery. Innym zabiegiem stosowanym przez nas u
pacjentów starszych jest DARtroplastyka. Z punktu widzenia naszych doświadczeń
jest to metoda obiecująca. Jednak mała liczba dotychczas wykonanych zabiegów
nie pozwala nam jeszcze wysnuwać dalszych wniosków. W przypadkach, gdy
postępowanie operacyjne jest niemożliwe, stosujemy leczenie zachowawcze. Najczęściej
stosowaną przez nas metodą jest wspomniana już wcześniej akupunktura.
Wykorzystujemy ją u 90% pacjentów leczonych zachowawczo. Warto tutaj nadmienić,
że przynajmniej połowa właścicieli początkowo dosyć sceptycznie podchodzi do
stosowania akupunktury u ich zwierząt. Jednak po kilku tygodniach stosowania
większość z nich jest bardzo zadowolona z uzyskiwanych wyników. Ważną częścią
postępowania zachowawczego i operacyjnego jest odpowiednia dieta, zapewniająca
utrzymanie niskiej masy ciała pacjenta w każdym wieku. Bezwzględnie
przestrzegamy wszystkich właścicieli przed stosowaniem tak popularnych
dotychczas fosforanu wapnia i witamin A oraz D, których dodawanie jest jednym z
czynników sprzyjających rozwojowi dysplazji oraz innych zaburzeń kostnych w
młodym wieku. W naszej opinii rozszerzenie możliwości praktyki weterynaryjnej o
nowie metody diagnozowania i postępowania z dysplazją stawów biodrowych lub
odsyłanie pacjentów do lecznic, które mają już takie możliwości, wychodzi
naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom właścicieli naszych pacjentów. Nie jest to
jednak proste, bo najnowsza wiedza i doświadczenia muszą przezwyciężyć stare
przyzwyczajenia. Za przykład służyć może podawanie preparatów
wapniowo-fosforanowych, witamin A i D oraz ograniczanie ruchu jako często
stosowana metoda zapobiegania lub leczenia dysplazji stawów biodrowych.(2
Źródło: Opracowanie Zespołu Molosy.pl (obecnie Pupileo.pl) na podstawie:
1. Olmsted M,L.: Hip dysplasia, diagnosis
and current research, 3-rd Yetennary Surgical Forum-Europe, May 26-28, 1989
2. Dr n.
Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów biodrowych u
szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002
3. Hazewinkel H.A.W., Goedegebuure
S.A.,Poulos P.W., Wolvekamp W.Th,:lnfluences of canine cal-cium exces on the
skeletal development of gro-wing great danes, J.Am.Anim.Hosp.Assoc.,21,3,
377-391, 1985. -3. hazowinkei H.A.W., Diagnosis ano treatment of sKeietal
problems in the dog, Large Breed Health Care Symposium, Venice, Itały, 17-th
November, 2001. s.29-33.-4. Hedhammar A.: Nutntion and selection of breeding
stock with referrence to skeletal health in large growin dogs, Large Breed
Health Care Symposium, Venice, Itały, '7-th November, 2001, s.8-12. - 5. Lepin
A.J.: Dietary management of growing large breed dogs, Large Breed Health Care
Symposium. Venice, Italy, 17-th November, 2001, s.45-50.
4. Dr n.
Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów biodrowych u szczeniąt;
Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002,
5. Olmsted M,L.: Hip dysplasia, diagnosis
and current research, 3-rd Yetennary Surgical Forum-Europe, May 26-28, 1989
6. Dr n.
Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów biodrowych u
szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002,
7. Dr n. Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów
biodrowych u szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002
8. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
9. Dr n. Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów
biodrowych u szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002
10. Dr n. Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów
biodrowych u szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002
11. Dr n. Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów
biodrowych u szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002
12. Dr n. Wet Adam Michał Janicki; Wczesna diagnostyka dysplazji stawów
biodrowych u szczeniąt; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 10/2002
13. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
14. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
15. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w praktyce
klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
16. Lek. wet. Zbigniew Garstka, specjalista chorób psów i kotów Lecznica dla
Zwierząt Vet-Plus Legnica, Akupunktura w weterynarii-przypadki własne; Magazyn
Weterynaryjny, nr. 10/2003
17. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
18. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
19. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
20. Lek. wet. Piotr Derkowski Lecznica Zwierząt ARKA, Kraków, Zespolenie
spojenia tonowego (J PS) jako nowa alternatywa leczenia dysplazji stawów
biodrowych psów, Magazyn Weterynaryjny, Nr. 5/2003
21. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w praktyce
klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
22. Dr Zbigniew Adamiak, dr habil. Marek Nowicki, Katedra Chirurgii i
Rentgenologii Wydziału
Medycyny Weterynaryjnej UWM, Olsztyn, lek. wet. Janusz Gulko Lecznica Małych
Zwierząt, Białystok; Podwójna osteoptomia miednicy u psa, Magazyn
Weterynaryjny, nr. 3/2002
23. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
24. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
25. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
26. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
27. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003
28. Lek. wet. Marcin Krzemiński Członek ESVOT (European Society of Veterinary
Orthopedics and Traumatology), lek. wet Daria Machola, lek. wet. Michał Szopa,
Szpital Weterynaryjny Krzemińskiego, Gdańsk; Dysplazja stawów biodrowych w
praktyce klinicznej; Magazyn Weterynaryjny, Nr. 7-8/2003