Opracowanie: Tomasz Borkowski, Dwumiesięcznik ZKwP "PIES" nr 3 (
281 ) 2000
Biegunka jest tematem wielu dowcipów i anegdot. Jednak dla właścicieli chorych
psów i lekarzy stanowi problem trudny i złożony, często wymagający
kompleksowego postępowania klinicznego.
Biegunka to częstsze niż zwykle wydalanie papkowatych, rzadkich, wodnistych
odchodów, czemu towarzyszy zwiększona kurczliwość jelit oraz początkowo bolesne
napinanie powłok brzusznych. Przy trwających dłużej biegunkach dochodzi do
zwiotczenia zwieraczy odbytu i bezwolnego oddawania kału. Obok wymiotów i
bolesności jelit, biegunki są najczęstszymi objawami chorób przewodu
pokarmowego, a jako złożony syndrom chorobowy obejmują 1/3 wszystkich schorzeń trafiających
do leczenia. Warto wiedzieć, że pod względem częstości występowania choroby
przewodu pokarmowego u psów ustępują jedynie chorobom skóry.
Przewód pokarmowy wraz z wątrobą i trzustką stanowią układ, który dzięki
zdolności do pobierania i przetwarzania pokarmu zabezpiecza organizm w wodę,
środki odżywcze i niezbędne elektrolity. Jeśli ta podstawowa funkcja ulegnie
zaburzeniu, to jego pierwszym i najczęstszym objawem jest biegunka, która w
konsekwencji prowadzi do deficytu odżywiania i w gospodarce wodno-mineralnej.
Gdy biegunka utrzymuje się dłużej (od kilku do kilkunastu dni, a przy
kompensacji organizmu nawet miesiące i lata), należy się liczyć z poważnymi
konsekwencjami, takimi, jak osłabienie mięśniowe i wyniszczenie do śmierci
zwierzęcia włącznie, zwłaszcza szczeniąt i psów poniżej roku. Rodzaje i
przebieg biegunek są różne, podobnie jak różne i często trudne do określenia są
ich przyczyny. Nie zwracanie uwagi na pierwsze objawy rozwolnienia i
zwiększonej częstotliwości oddawania kału jest błędem, który trudno naprawić. W
ustaleniu przyczyn biegunki najważniejszy jest dla lekarza wywiad z
właścicielem zwierzęcia, a w nim wszystko to, co się wiąże z podawanym
pokarmem, czas pojawienia się i trwania objawów, ewentualne nawroty,
częstotliwość wypróżnień, ich objętość, kolor i rodzaj domieszek (krew, śluz),
zachowanie lub brak apetytu, wymioty, napięcie powłok, bolesność, stosowane
leki itp.
Nie zawsze biegunka świadczy o chorobie przewodu pokarmowego, ale zawsze
powinna być uwzględniona w postępowaniu leczniczym - choćby objawowym.
Rozróżniamy biegunki ostre i przewlekłe. Pierwsze pojawiają się nagle, są
gwałtowne, i — co ważne — występują często. Niekiedy w odchodach jest domieszka
krwi, co zawsze martwi właściciela psa. Biegunki ostre zazwyczaj ustępują po
leczeniu objawowym, a jeśli nie ulegają zahamowaniu (w ciągu 1-2 tygodni).
przechodzą w przewlekłe. W takich przypadkach leczenie objawowe już na ogół nie
wystarcza i aby podjąć kompleksowe leczenie, należy ustalić zasadniczą
przyczynę wystąpienia biegunki. Z reguły trzeba przeprowadzić pełne badanie
kliniczne, z laboratoryjnym badaniem kału włącznie, oraz obserwacje. Podstawą
leczenia jest zrozumienie i poznanie zaburzeń powstałych w całym organizmie,
często również poza zespołem przewodu pokarmowego.
Wyróżniamy 4 główne grupy przyczyn powstawania biegunek:
- przyczyny dietetyczne, zmiana karmy na taką, do której pies nie byt
przyzwyczajony, karma zepsuta lub nieodpowiednia, nagłe spożycie dużej ilości
karmy po głodzeniu, alergie pokarmowe, brak tolerancji pokarmu itp.;
- procesy zapalne w obrębie jelit, zatrucia, nadżerki, nowotwory, (częste u
zwierząt starszych), stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, przełyku,
żołądka i jelit spowodowane zakażeniami bakteryjnymi lub wirusami, ostre zapalenie
trzustki. Warto dodać, że biegunki obserwuje się u zwierząt szczepionych
przeciwko chorobom zakaźnym jak parwowiroza, coronawiroza, nosówka, choroba
Rubartha — zakaźne zapalenie wątroby. Jest to z reguły jedyny objaw łagodnie
przebiegającej choroby mimo szczepienia, przy czym predysponowane są do tego
typu reakcji dobermany i rottweilery;
- inwazje pasożytów (kokcydioza, wtosogtówki i inne robaczyce):
- zaburzenia w obrębie układu ner(*)wowego na terenie jelit, np. biegunki
emocjonalne spowodowane strachem, transportem itp.
Biegunki wtórne jako jeden z objawów występują w przebiegu chorób
metabolicznych, np. Addisona, i innych układów niż pokarmowy, a także w wyniku
leczenia lekami doustnymi, np. antybiotykami czy sulfonamidami. Biegunki
występują także po podaniu leków pasożytobójczych.
Do mechanizmów powstawania biegunek należą:
- wzrost objętości płynu w świetle jelit, spowodowany zmniejszeniem lub
całkowitą utratą trawienia i wchłaniania;
- zaburzenia w transporcie wody i elektrolitów przy zwiększonym wydzielaniu
soków jelitowych, powodujące napływ wody i elektrolitów do światła przewodu
pokarmowego i upłynnienie jego treści;
- zwiększona perystaltyka jelit, prowadząca do szybszego niż normalnie pasażu
treści pokarmowej i jej wydalania, bez możliwości trawienia i wchłaniania
substancji i płynów niezbędnych dla normalnego funkcjonowania organizmu. Aby
ulec strawieniu i wchłonięciu, masa pokarmowa musi przez określony czas zalegać
w jelitach i przylegać do ich błony śluzowej. Stan ten jest osiągany w wyniku
„współpracy-porozumienia” układu nerwowego z mięśniówką jelit.
Biegunkę powodują na ogół dwa z tych mechanizmów, a nierzadko wszystkie trzy.
Prawdziwym utrapieniem właścicieli psów są biegunki chroniczne — przewlekłe,
często występujące np. u owczarków niemieckich. Poznanie przyczyn tych schorzeń
i możliwość ich leczenia czy choćby korygowania ich kompleksowych następstw
wymaga współpracy doświadczonego lekarza i uważnego, spostrzegawczego
właściciela psa.
Leczenie i „opanowywanie” stanów biegunkowych u psów musi uwzględniać:
- uzupełnianie powstałych braków i spustoszeń organizmu, polegające na
uzupełnieniu utraconych płynów i powstałych deficytów w elektrolitach.
Niezmiernie ważne jest na tym etapie przegłodzenie (24-48 godzin) zwierzęcia,
co pozwala na „odpoczynek” jelit - regenerację ich błony śluzowej i brak
drażnienia wrażliwej śluzówki jelit ewentualnymi resztkami niestrawionego
pokarmu;
- działania objawowe mające na celu znormalizowanie motoryki jelit i podanie
środków neutralizujących toksyny i produkty lub substancje szkodliwe dla
organizmu oraz środków tonizujących i osłaniających błonę śluzową jelit. Są to
leki skuteczne zwłaszcza w biegunkach nagłych ostrych;
- działania specyficzne polegające na likwidowaniu nie skutków, a przyczyn biegunek,
co przeciwdziała utracie płynów i elektrolitów oraz ich konsekwencjom. Ten
kierunek terapii jest najbardziej oczekiwany w biegunkach przewlekłych. Powinno
się uwzględnić bakteriostatyki, środki pasożytobójcze, uzupełnienie brakujących
enzymów trzustki, eliminacje szkodliwych leków powodujących biegunkę. Ważna
jest też modyfikacja diety w okresie rekonwalescencji.
Opanowanie biegunek jest obecnie możliwe, co nie znaczy (podkreślam to po raz
kolejny), że jest łatwe. Wymaga determinacji właściciela psa i lekarza
weterynarii, który musi zwrócić uwagę na wszystkie czynniki umożliwiające pełne
rozpoznanie przyczyn problemu. Udostępnienie nowych technik do rutynowej
diagnostyki w weterynaryjnej gastroenterologii umożliwiło nowe kierunki
terapii. Dokładne poznanie zaburzeń wydzielania jelitowego, wchłaniania —
absorpcji oraz zaburzeń w motoryce Jelit jest obecnie możliwe. Rozwój
farmako(*)terapii i dostępność nowych specyficznych leków pozwala na korekcję
daleko idących zaburzeń w obrębie przewodu pokarmowego, których widocznym i
niepokojącym objawem jest biegunka.
Źródło: Tomasz Borkowski, Dwumiesięcznik ZKwP "PIES" nr 3 ( 281 )
2000; dr nauk wet. Tomasz Borkowski międzynarodowy sędzia kynologiczny;
przeniesione z molosy.pl.